CỬA SỔ OVERTON
Cửa sổ Overton là một khái niệm chính trị diễn tả sự thay đổi cách nhìn của xã hội về một vấn đề, hiện tượng nào đó. Khái niệm này cho rằng, một hiện tượng được xem là "bất thường", "phi lý" ở quá khứ lại có thể trở thành một điều "bình thường", "phải đạo" ở hiện tại.
Theo lý thuyết Overton, kể cả những vấn đề bất thường nhất cũng không nằm ngoài tác động. Các bạn có thể nghĩ đến các vấn đề như Đồng tính, Loạn luân, Ấu dâm, Giao cấu với động vật và kể cả… Ăn thịt người. Tất cả đều có thể được xã hội CHẤP NHẬN dưới lý thuyết cửa sổ Overton. Cái đáng sợ ở đây là những việc bất bình thường kể trên không đòi hỏi một chính phủ độc tài toàn trị ép buộc các quy tắc ấy, cũng không cần đòi hỏi một nền giáo dục tẩy não đầy tinh vi nào cả, dưới chiêu thức của lý thuyết này, mọi thứ diễn ra cách thầm lặng, và rồi khi thời gian đã điểm, trong một giây phút định thần và nhìn xung quanh, chúng ta sẽ hoảng hốt khi thấy tất cả đã thay đổi.
Nguồn gốc
Joseph Overton là người đưa ra khái niệm này. Ông nhận thấy rằng đối với mỗi lĩnh vực quản lý công cộng, công chúng thường có xu hướng chấp nhận những chính sách tiềm năng trong một khoảng hẹp. Các chính sách này sẽ thay đổi khi các chính trị gia với những cái đầu "cấp tiến" được bầu chọn lên bởi xã hội cùng các xu hướng của nó. Joseph Overton bày ra một mô hình chính sách theo chiều dọc, từ "tự do nhất" ở đầu cho đến "ít tự do nhất" ở cuối. Sự can thiệp của một tổ chức quyền lực (ví dụ như Nhà nước) đóng vai trò lớn, trong việc thực hành lý thuyết cửa sổ Overton.
Các giai đoạn của cửa sổ Overton
Theo lẽ thường, một xã hội văn minh sẽ không thể chấp nhận một số điều cấm kỵ mà tôi đã đề cập ở trên. Tuy nhiên, khái niệm Cửa sổ Overton cho rằng sự chấp nhận là có thể xảy ra. Để xem các giai đoạn khác nhau của cửa sổ Overton bao gồm những gì, tôi xin sử dụng một ví dụ có lẽ là ghê tởm nhất, ăn thịt người.
• Giai đoạn 1: Từ "Không thể tưởng tượng" cho đến "đáng bàn luận/gây tranh cãi". – Trong giai đoạn này, việc ăn thịt người dĩ nhiên là một điều cực kỳ ghê tởm, Vô Đạo Đức. Khi đấy, cửa sổ Overton đứng yên, hai cánh cửa vẫn đóng chặt. Và rồi, bỗng nhiên xuất hiện những "Khoa học gia" đem vấn đề không thể tưởng tượng này ra làm đề tài nghiên cứu, có lẽ là với một cái lý do nghe cũng… khá vô hại như: "Đối với khoa học, không gì là không thể tưởng tượng được." Từ đó, "cộng đồng khoa học" bắt đầu nghiên cứu "chuyên sâu" về lịch sử và đặc tính văn hóa của việc ăn thịt người.
• Giai đoạn 2: Từ "Đáng bàn luận" cho đến "chấp nhận" – Sau giai đoạn một, vấn đề chả ai dám nghĩ tới lại được mang ra bàn luận, trên các diễn đàn "khoa học" và trên các chương trình truyền hình. Với các "kết luận khoa học", khi bàn luận về một điều sai trái theo lẽ thường lại phải cần đến các kiến thức "chuyên ngành" và một sự "thấu hiểu" đến vấn đề đang được đưa ra bàn luận. Những người có ý chống đối sẽ được xem là những thành phần "cực đoan", thiếu "thấu hiểu", "chống đối khoa học",… Việc từ chối chấp nhận trở thành một điều gì đó trông thật khó coi và thiếu "yêu thương". Và từ "ăn thịt người" sẽ được đổi thành một từ nào đó thật hoa mỹ như là… Nói thật thì người viết bài cũng không dám tưởng tượng nên tạm gọi theo một từ tiếng Anh vậy, đó là Anthropophagy (bạn có thể nhìn một ví dụ điển hình đã xuất hiện, đại biểu như "Kê gian" được đổi thành "quan hệ tình dục đồng tính" hoặc "lệch lạc/rối loạn giới tính" được mỹ miều hóa thành "xu hướng tính dục, bản dạng giới, thể hiện giới" chẳng hạn).
• Giai đoạn 3: Từ "chấp nhận" cho đến "nhạy cảm" – Và rồi cái gì đến cũng phải đến, việc tiêu thụ bộ phận người được chấp nhận, mới đầu là ở một số quốc gia "văn minh – tiến bộ" rồi dần dần lan rộng ra. Những người chống đối cũng bị tăng level theo, từ những người thiếu "yêu thương" bị lên cấp thành những kẻ chống lại… quyền con người! Các nhà "khoa học" và giới truyền thông bắt đầu tung ra các "bằng chứng" cho thấy ăn thịt người đã từng tồn tại vào thời xưa của xã hội loài người, thì tức là nó bình thường trong lịch sử nên mới xảy ra được, nhưng vì lý do abcxyz nào đó mà bị xem là điều đáng ghê tởm.
• Giai đoạn 4: Từ "nhạy cảm" cho đến "trào lưu" – Và bây giờ, ăn thịt người trở thành một cái "trào lưu". Trong giai đoạn này, nếu lướt qua các trang mạng xã hội, bạn sẽ thấy những câu tít kiểu: "Hoàng đế Abcxyz là một người Anthropophagy", "Ca sĩ Zyxcba là một người Anthropophagy", "danh nhân Mnopqrs có cống hiến nhiều cho nhân loại là một người Anthropophagy",… Và rất nhiều những bài có tít liên quan hoặc đại loại như vậy. Không chỉ ở mạng xã hội, và cũng không dừng lại ở các chương trình "khoa học", nó sẽ lan ra cả những chương trình giải trí, những bộ phim gia đình, những buổi talk show của các nhân vật nổi tiếng,… Từ đó, những người Anthropophagy bỗng chốc trở thành "nạn nhân" bị chèn ép trong xã hội, nhưng dù bị chèn ép, họ vẫn không bỏ cuộc và luôn là những con người "tốt", "mẫu mực" và luôn cố cống hiến cho xã hội.
• Giai đoạn 5: Từ "trào lưu" cho đến "chính trị" – Cửa sổ Overton đóng chặt ở Giai đoạn 1 đã mở toang ra ở Giai đoạn 5 và đón nhận những cơn gió mới của một xã hội đã thay đổi. Và rồi ở đường chân trời, các chính trị gia Anthropophagy xuất hiện và trỗi dậy như một minh chứng hùng hồn cho sự "văn minh – tiến bộ" và đầy "nhân văn". Sau những ngày bầu cử căng thẳng, cuối cùng mọi người cùng hân hoan và tung hô: "Hoan hô! Tổng thống là người Anthropophagy đầu tiên! Chúng ta đã đạt đến một tầm cao mới của văn minh! Tiến xa hơn nữa về tương lai tươi sáng và đầy sự cảm thông phía trước!",…
Quay trở lại với thực tại. Mục đích của bài viết không phải là để dọa nạt, để móc xỉa, và càng không phải là để đọc cho vui. Con người chúng ta có lương tâm, và có một tiêu chuẩn Đạo Đức Khách Quan/Luân Lý Phổ Quát như được cấy vào bên trong từ trước bởi một Đấng Tạo Hóa đầy Tốt Lành. Cửa sổ Overton cho chúng ta thấy khả năng về những gì gọi là điên rồ nhất sẽ xảy đến nếu ta quăng mọi giá trị đạo đức khách quan vào sọt rác mà tôn thờ những giá trị đặt nặng cảm nhận chủ quan của con người.
Nếu có lỡ diễn đạt nặng lời hay sử dụng từ quá lố, mong người đọc có thể bỏ qua cho. Tôi chỉ dám mong là người đọc hãy dành ra một chút thời gian mà suy nghĩ về điều này. Đặc biệt với ai làm Kito hữu thì cứ an tâm là đã có lề luật của một Đấng toàn thiện để vác Thập giá đi theo, vì thứ ta tôn thờ không phải là bản thân mình, mà là Thiên Chúa. Đừng tôn thờ những cảm xúc hay những ham muốn ích kỷ của bản thân.
Matthew 16:24 Rồi Đức Giê-su nói với các môn đệ: "Ai muốn theo Thầy, phải từ bỏ chính mình, vác thập giá mình mà theo."
Trong các ví dụ, tôi chọn ví dụ Ăn thịt người vì nó vẫn còn ở giai đoạn đầu, tức là đáng ghê tởm, dã man và mọi rợ, như vậy thì người đọc cũng mường tượng được một sự (có thể được xem là) bình thường nào đó ở tương lai đã từng bị xem là sai trái vì bản chất của sự sai đó. Chứ còn Loạn luân từ sai trái ở mọi mặt: cả về đạo đức lẫn sinh học thì bây giờ nhiều người chỉ coi nó sai về mặt sinh sản, còn đạo đức thì vứt đi luôn, miễn sao 2 người yêu nhau thật lòng là được, chúng ta không có quyền gì lên án sự tự do (tự do làm sai) của họ cả. Còn đối với LGBT mà khởi đầu là Đồng tính, ai cũng đánh đồng với trù dập người đồng tính với việc coi hành vi đồng giới là bất thường thành 1, nên giờ nó đã đến giai đoạn 4 ở Việt Nam và giai đoạn 5 ở các nước Âu Mỹ bị LGBT lấn lướt. Thế còn Ấu dâm? Ấu dâm chưa bị mấp mé sang giai đoạn gây tranh cãi nhưng mức độ man rợ thấp hơn ăn thịt người, ăn thịt người vẫn gây ấn tượng mạnh nhất. Vả lại gần đây trên mxh đã bắt đầu xuất hiện hình ảnh về bánh sinh nhật mô phỏng y chang người thật, có phải sự bình thường hóa "hình ảnh ăn đồng loại" đã bắt đầu?
À hình minh họa cho vấn đề bình thường hóa chuyện ăn thịt người nằm ở dưới phần bình luận, do bên fb không cho admin edit thêm hình nữa, cũng không tự cmt được nên nhờ 1 bạn fan cứng của page đăng giúp.
Cửa sổ Overton là một khái niệm chính trị diễn tả sự thay đổi cách nhìn của xã hội về một vấn đề, hiện tượng nào đó. Khái niệm này cho rằng, một hiện tượng được xem là "bất thường", "phi lý" ở quá khứ lại có thể trở thành một điều "bình thường", "phải đạo" ở hiện tại.
Theo lý thuyết Overton, kể cả những vấn đề bất thường nhất cũng không nằm ngoài tác động. Các bạn có thể nghĩ đến các vấn đề như Đồng tính, Loạn luân, Ấu dâm, Giao cấu với động vật và kể cả… Ăn thịt người. Tất cả đều có thể được xã hội CHẤP NHẬN dưới lý thuyết cửa sổ Overton. Cái đáng sợ ở đây là những việc bất bình thường kể trên không đòi hỏi một chính phủ độc tài toàn trị ép buộc các quy tắc ấy, cũng không cần đòi hỏi một nền giáo dục tẩy não đầy tinh vi nào cả, dưới chiêu thức của lý thuyết này, mọi thứ diễn ra cách thầm lặng, và rồi khi thời gian đã điểm, trong một giây phút định thần và nhìn xung quanh, chúng ta sẽ hoảng hốt khi thấy tất cả đã thay đổi.
Nguồn gốc
Joseph Overton là người đưa ra khái niệm này. Ông nhận thấy rằng đối với mỗi lĩnh vực quản lý công cộng, công chúng thường có xu hướng chấp nhận những chính sách tiềm năng trong một khoảng hẹp. Các chính sách này sẽ thay đổi khi các chính trị gia với những cái đầu "cấp tiến" được bầu chọn lên bởi xã hội cùng các xu hướng của nó. Joseph Overton bày ra một mô hình chính sách theo chiều dọc, từ "tự do nhất" ở đầu cho đến "ít tự do nhất" ở cuối. Sự can thiệp của một tổ chức quyền lực (ví dụ như Nhà nước) đóng vai trò lớn, trong việc thực hành lý thuyết cửa sổ Overton.
Các giai đoạn của cửa sổ Overton
Theo lẽ thường, một xã hội văn minh sẽ không thể chấp nhận một số điều cấm kỵ mà tôi đã đề cập ở trên. Tuy nhiên, khái niệm Cửa sổ Overton cho rằng sự chấp nhận là có thể xảy ra. Để xem các giai đoạn khác nhau của cửa sổ Overton bao gồm những gì, tôi xin sử dụng một ví dụ có lẽ là ghê tởm nhất, ăn thịt người.
• Giai đoạn 1: Từ "Không thể tưởng tượng" cho đến "đáng bàn luận/gây tranh cãi". – Trong giai đoạn này, việc ăn thịt người dĩ nhiên là một điều cực kỳ ghê tởm, Vô Đạo Đức. Khi đấy, cửa sổ Overton đứng yên, hai cánh cửa vẫn đóng chặt. Và rồi, bỗng nhiên xuất hiện những "Khoa học gia" đem vấn đề không thể tưởng tượng này ra làm đề tài nghiên cứu, có lẽ là với một cái lý do nghe cũng… khá vô hại như: "Đối với khoa học, không gì là không thể tưởng tượng được." Từ đó, "cộng đồng khoa học" bắt đầu nghiên cứu "chuyên sâu" về lịch sử và đặc tính văn hóa của việc ăn thịt người.
• Giai đoạn 2: Từ "Đáng bàn luận" cho đến "chấp nhận" – Sau giai đoạn một, vấn đề chả ai dám nghĩ tới lại được mang ra bàn luận, trên các diễn đàn "khoa học" và trên các chương trình truyền hình. Với các "kết luận khoa học", khi bàn luận về một điều sai trái theo lẽ thường lại phải cần đến các kiến thức "chuyên ngành" và một sự "thấu hiểu" đến vấn đề đang được đưa ra bàn luận. Những người có ý chống đối sẽ được xem là những thành phần "cực đoan", thiếu "thấu hiểu", "chống đối khoa học",… Việc từ chối chấp nhận trở thành một điều gì đó trông thật khó coi và thiếu "yêu thương". Và từ "ăn thịt người" sẽ được đổi thành một từ nào đó thật hoa mỹ như là… Nói thật thì người viết bài cũng không dám tưởng tượng nên tạm gọi theo một từ tiếng Anh vậy, đó là Anthropophagy (bạn có thể nhìn một ví dụ điển hình đã xuất hiện, đại biểu như "Kê gian" được đổi thành "quan hệ tình dục đồng tính" hoặc "lệch lạc/rối loạn giới tính" được mỹ miều hóa thành "xu hướng tính dục, bản dạng giới, thể hiện giới" chẳng hạn).
• Giai đoạn 3: Từ "chấp nhận" cho đến "nhạy cảm" – Và rồi cái gì đến cũng phải đến, việc tiêu thụ bộ phận người được chấp nhận, mới đầu là ở một số quốc gia "văn minh – tiến bộ" rồi dần dần lan rộng ra. Những người chống đối cũng bị tăng level theo, từ những người thiếu "yêu thương" bị lên cấp thành những kẻ chống lại… quyền con người! Các nhà "khoa học" và giới truyền thông bắt đầu tung ra các "bằng chứng" cho thấy ăn thịt người đã từng tồn tại vào thời xưa của xã hội loài người, thì tức là nó bình thường trong lịch sử nên mới xảy ra được, nhưng vì lý do abcxyz nào đó mà bị xem là điều đáng ghê tởm.
• Giai đoạn 4: Từ "nhạy cảm" cho đến "trào lưu" – Và bây giờ, ăn thịt người trở thành một cái "trào lưu". Trong giai đoạn này, nếu lướt qua các trang mạng xã hội, bạn sẽ thấy những câu tít kiểu: "Hoàng đế Abcxyz là một người Anthropophagy", "Ca sĩ Zyxcba là một người Anthropophagy", "danh nhân Mnopqrs có cống hiến nhiều cho nhân loại là một người Anthropophagy",… Và rất nhiều những bài có tít liên quan hoặc đại loại như vậy. Không chỉ ở mạng xã hội, và cũng không dừng lại ở các chương trình "khoa học", nó sẽ lan ra cả những chương trình giải trí, những bộ phim gia đình, những buổi talk show của các nhân vật nổi tiếng,… Từ đó, những người Anthropophagy bỗng chốc trở thành "nạn nhân" bị chèn ép trong xã hội, nhưng dù bị chèn ép, họ vẫn không bỏ cuộc và luôn là những con người "tốt", "mẫu mực" và luôn cố cống hiến cho xã hội.
• Giai đoạn 5: Từ "trào lưu" cho đến "chính trị" – Cửa sổ Overton đóng chặt ở Giai đoạn 1 đã mở toang ra ở Giai đoạn 5 và đón nhận những cơn gió mới của một xã hội đã thay đổi. Và rồi ở đường chân trời, các chính trị gia Anthropophagy xuất hiện và trỗi dậy như một minh chứng hùng hồn cho sự "văn minh – tiến bộ" và đầy "nhân văn". Sau những ngày bầu cử căng thẳng, cuối cùng mọi người cùng hân hoan và tung hô: "Hoan hô! Tổng thống là người Anthropophagy đầu tiên! Chúng ta đã đạt đến một tầm cao mới của văn minh! Tiến xa hơn nữa về tương lai tươi sáng và đầy sự cảm thông phía trước!",…
Quay trở lại với thực tại. Mục đích của bài viết không phải là để dọa nạt, để móc xỉa, và càng không phải là để đọc cho vui. Con người chúng ta có lương tâm, và có một tiêu chuẩn Đạo Đức Khách Quan/Luân Lý Phổ Quát như được cấy vào bên trong từ trước bởi một Đấng Tạo Hóa đầy Tốt Lành. Cửa sổ Overton cho chúng ta thấy khả năng về những gì gọi là điên rồ nhất sẽ xảy đến nếu ta quăng mọi giá trị đạo đức khách quan vào sọt rác mà tôn thờ những giá trị đặt nặng cảm nhận chủ quan của con người.
Nếu có lỡ diễn đạt nặng lời hay sử dụng từ quá lố, mong người đọc có thể bỏ qua cho. Tôi chỉ dám mong là người đọc hãy dành ra một chút thời gian mà suy nghĩ về điều này. Đặc biệt với ai làm Kito hữu thì cứ an tâm là đã có lề luật của một Đấng toàn thiện để vác Thập giá đi theo, vì thứ ta tôn thờ không phải là bản thân mình, mà là Thiên Chúa. Đừng tôn thờ những cảm xúc hay những ham muốn ích kỷ của bản thân.
Matthew 16:24 Rồi Đức Giê-su nói với các môn đệ: "Ai muốn theo Thầy, phải từ bỏ chính mình, vác thập giá mình mà theo."
Trong các ví dụ, tôi chọn ví dụ Ăn thịt người vì nó vẫn còn ở giai đoạn đầu, tức là đáng ghê tởm, dã man và mọi rợ, như vậy thì người đọc cũng mường tượng được một sự (có thể được xem là) bình thường nào đó ở tương lai đã từng bị xem là sai trái vì bản chất của sự sai đó. Chứ còn Loạn luân từ sai trái ở mọi mặt: cả về đạo đức lẫn sinh học thì bây giờ nhiều người chỉ coi nó sai về mặt sinh sản, còn đạo đức thì vứt đi luôn, miễn sao 2 người yêu nhau thật lòng là được, chúng ta không có quyền gì lên án sự tự do (tự do làm sai) của họ cả. Còn đối với LGBT mà khởi đầu là Đồng tính, ai cũng đánh đồng với trù dập người đồng tính với việc coi hành vi đồng giới là bất thường thành 1, nên giờ nó đã đến giai đoạn 4 ở Việt Nam và giai đoạn 5 ở các nước Âu Mỹ bị LGBT lấn lướt. Thế còn Ấu dâm? Ấu dâm chưa bị mấp mé sang giai đoạn gây tranh cãi nhưng mức độ man rợ thấp hơn ăn thịt người, ăn thịt người vẫn gây ấn tượng mạnh nhất. Vả lại gần đây trên mxh đã bắt đầu xuất hiện hình ảnh về bánh sinh nhật mô phỏng y chang người thật, có phải sự bình thường hóa "hình ảnh ăn đồng loại" đã bắt đầu?
À hình minh họa cho vấn đề bình thường hóa chuyện ăn thịt người nằm ở dưới phần bình luận, do bên fb không cho admin edit thêm hình nữa, cũng không tự cmt được nên nhờ 1 bạn fan cứng của page đăng giúp.
No comments:
Post a Comment